Voor vrouwen met een lage sociaaleconomische status is stoppen met roken extra lastig. Het project ‘Samen Stoppen, Samen Sterk’ ontdekte dat de inzet van een verslavingscoach kan helpen.

Tekst: Eveline van Herwaarden

Ongeveer acht procent van de zwangere vrouwen in Nederland rookt. Bij vrouwen met een lage sociaaleconomische status (SES) is dat zelfs zestien procent. “Roken is enorm verslavend en ermee stoppen is lastiger dan je denkt,” zegt Stella Weiland, gezondheidswetenschapper en onderzoeker bij UMC Groningen. Ze promoveert op 10 juni 2024 op haar onderzoek naar de ondersteuning van zwangere vrouwen bij het stoppen met roken. “Tegelijkertijd zijn de negatieve gevolgen voor de gezondheid breed bekend. In het project ‘Samen Stoppen, Samen Sterk’ onderzochten we in Noord-Nederland hoe we deze vrouwen beter bij stoppen met roken kunnen ondersteunen.1 Stella Weiland voerde het onderzoek uit in samenwerking met negen VSV’s, samen met senior epidemioloog Lilian Peters en socioloog Danielle Jansen. ”

Veel verloskundigen vinden stoppen met roken een lastig onderwerp

Weiland legt uit dat er al jaren een goede richtlijn van het Trimbos-instituut is, genaamd ‘Behandeling bij tabaksverslaving en stoppen met roken ondersteuning bij zwangere vrouwen’ (+ addendum). Sinds 2013 volgen verloskundigen ook een verplichte training in het stappenplan V-MIS van Trimbos. Toch kwam in haar onderzoek naar voren dat veel verloskundigen het onderwerp lastig vinden en over onvoldoende kennis beschikken. “Niet iedereen kent de inhoud van de richtlijn even goed. In deze regio vonden ze tevens onduidelijk naar wie ze kunnen doorverwijzen voor extra ondersteuning bij het stoppen met roken.”

Roken vooral een manier om met stress om te gaan

Weiland sprak ook uitgebreid met de rokers zelf. Ze was benieuwd hoe zij graag ondersteund willen worden en zocht meer inzicht in de factoren die stoppen met roken bemoeilijken. “Ik ben daarbij ondersteund door twee ervaringsdeskundigen van stichting Sterk uit Armoede,” vertelt ze. “Dat heeft ontzettend geholpen om aansluiting te vinden bij vrouwen met een lage SES. Ik leerde dat roken voor hen vooral een manier is om met stress om te gaan, bijvoorbeeld door financiële zorgen. Er zijn ook vrouwen bij wie de hele omgeving rookt, wat stoppen extra lastig maakt. Een vrouw zei: ‘Mijn moeder rookte ook tijdens haar zwangerschap, ik ben kerngezond, wat is het probleem?’.”

Open het gesprek in

Sommige vrouwen vonden dat de verloskundige een oordelende houding had. Ze voelden zich de les gelezen. Weiland: “Een wijzend vingertje zorgt juist voor een blokkade in het gesprek. Dat is ook meteen een van onze aanbevelingen: ga open het gesprek in, als gelijken tegenover elkaar. Je kan bijvoorbeeld vragen: ‘Hoe kan ik jou het beste ondersteunen bij stoppen met roken?’. En als er veel weerstand zit, vraag dan of je er later op terug mag komen.” Motiverende gespreksvoering is waar het volgens Weiland op aan komt. Wie daar meer over wil leren, raadt ze de training ‘Rookvrije Start’ van het Trimbos-instituut aan.

Verslavingscoach blijkt effectief

Met input uit de interviews en focusgroepen werd samen met de VSV’s een verbeterplan opgesteld. Een nieuwe verwijsoptie werd ingevoerd, namelijk naar een coach van Verslavingszorg Noord Nederland. Weiland: “Deze coaches zijn in staat breder te kijken en ook de onderliggende stressfactoren te bespreken. De vrouwen vonden het soms wel spannend, verslavingszorg had voor hen een negatieve associatie. Uiteindelijk ervaarden ze hier minder oordeel en een opener gesprekshouding.” 73 vrouwen werden doorverwezen naar een coach verslavingszorg, waarvan er 48 het traject afrondden en 12 stopten met roken, 25% dus. “Dat lijkt weinig, maar dit is best effectief, vergeleken met wat we weten uit bestaande literatuur.”

Enthousiaste verloskundigen zijn cruciaal

De onderzoekster sluit af met enkele adviezen aan VSV’s. De eerste en belangrijkste is vooral aan de slag te gaan met een eenduidig beleid rond stoppen met roken, waarvan iedereen binnen het VSV op de hoogte is. Ze zag in dit project dat de uitvoering van stoppen-met-rokenbeleid staat of valt met het enthousiasme van enkele kartrekkers. “De schadelijke gevolgen van roken zijn zo groot, ik hoop dat mijn onderzoek meer verloskundigen enthousiast maakt. Alle kennis, middelen en training zijn voorhanden bij het Trimbos-instituut en zij willen je graag ondersteunen.”