Zwangere vrouwen hebben het recht om medische behandeling te weigeren, maar zorgen over de mogelijke gevolgen voor de veiligheid van moeders en ongeboren kinderen maken het daadwerkelijk weigeren problematisch. Eerder onderzoek naar het weigeren van de aanbevolen zorg richtte zich vooral op de houding van zorgverleners en nauwelijks op het perspectief van moeders.

De onderzoekers hielden semi-gestructureerde interviews met negen moeders, twaalf verloskundigen en negen gynaecologen over hun ervaringen met het weigeren van aanbevolen zorg. Alle deelnemers hadden ervaringen met een protocol dat ontwikkeld was in een Australisch tertiair ziekenhuis in 2010 voor de communicatie en documentatie in situaties waarin moeders aanbevolen zorg weigerden.

De deelnemende moeders weigerden: keizersnede na minstens twee eerdere keizersneden (n=5) of bij stuitligging (n=2), continue monitoring bij vaginale bevalling na een keizersnede (n=2) of inleiding na 42 weken zwangerschap (n=1). De onderzoekers verrichtten een feministische thematische analyse.

Uit deze analyse komen drie onderling verbonden thema’s. Het eerste thema is: waarderen van de reis van de vrouw. Geen enkele vrouw weigert zonder meer. Zij betrekt in de afweging van voor- en nadelen van behandelingen haar gehele medische en psychosociale context, maar zorgverleners hebben vaker een onvolledig beeld van die context. Opbouwen van een vertrouwensrelatie is nodig om de reis van de vrouw werkelijk te waarderen.

Het tweede thema is: de begrenzing door de zorgverlener. Zorgverleners zeggen de autonomie van de vrouw te ondersteunen, maar doen dat niet altijd. Ze ervaren interne conflicten bij zorgen om de gezondheid van het ongeboren kind. Er is variatie tussen en binnen de disciplines, vooral onervaren gynaecologen zijn strikter in het hanteren van grenzen. Hier kan het helpen om te erkennen dat vrouwen denken in relationale autonomie, waarin zij de belangen van hun kinderen betrekken.

Het derde thema is: escalerende invasie. Om te voorkomen dat een vrouw de door de zorgverlener gedefinieerde grenzen dreigt te overschrijden, zetten zorgverleners steeds krachtiger strategieën in: van manipulatie, bestraffing en veroordeling, aanhoudend aandringen, tot dwingen. Betere reflectie en intervisie kunnen zorgverleners hier steun bieden.

De onderzoekers concluderen dat vrouwen die aanbevolen zorg weigeren zich bevinden op het snijvlak van twee krachtige normatieve verhalen: medische dominantie en patriarchaal perspectief op moederschap. De kloof tussen het beleden respect voor de autonomie van de vrouw en het handelen van zorgverleners zorgt voor druk op autonome beslissingen van de vrouw.

Aanbevelingen zijn: gerichte begeleiding voor zorgverleners van moeders die aanbevolen zorg mogelijk gaan weigeren met aandacht voor relationele autonomie, gezamenlijke besluitvorming en evicende-based zorg, een onafhankelijke derde voor advies en belangenbehartiging, en modellen om reflecteren in de praktijk te ondersteunen.

Voor meer informatie: link naar de leidraad voor zorg buiten de richtlijnen van KNOV en NVOG 2015.