Dit proefschrift beschrijft onderzoek naar het betrekken van de vrouw bij het nemen van beslissingen binnen de verloskundige zorg, met specifieke aandacht voor het kiezen van baringshoudingen. Daarbij werd onderzocht hoe het model van gezamenlijke besluitvorming vrouwen en zorgverleners kan ondersteunen bij het nemen van de beslissingen.

Het doel van dit onderzoek was inzicht te krijgen in de behoeften en wensen van de vrouw wat betreft het participeren in het nemen van beslissingen binnen de verloskundige zorg en vervolgens deze inzichten op een dusdanige manier te vertalen dat zorgverleners deze kunnen gebruiken bij gezamenlijke besluitvorming in de dynamische context van zwangerschap en bevalling.

Keuzes in verloskundige zorg

Vrouwen in Nederlandse verloskundige praktijken gaven aan dat zij de verantwoordelijkheid voor hun eigen welzijn willen nemen en hun eigen keuzes willen maken. Zij willen dat hun keuze ook werkelijk een keuze kan zijn: ze verwachten dat hen verschillende opties worden aangeboden en dat de keuze die zij maken gerespecteerd wordt. Kijkend naar baringshoudingen, liet onderzoek zien dat niet alle vrouwen gelijke toegang hadden tot hun voorkeur. Vrouwen die de voorkeur gaven aan een minder vaak voorkomende baringshouding, die lager opgeleid waren of kozen voor een bevalling in het ziekenhuis, konden minder vaak hun voorkeur daadwerkelijk volgen. Voor het kunnen maken van een echte keuze is cruciaal dat zorgprofessionals open staan voor een actieve participatie van de vrouw in de zorg en dat zij toegerust zijn met vaardigheden om in te gaan op de voorkeuren en wensen van de vrouw.

Vrouwen hadden een sterker gevoel van controle tijdens de bevalling wanneer ze invloed hadden op de gebruikte baringshoudingen, alleen of samen met anderen. Vrouwen met een minder gebruikelijke voorkeur hadden dit vooral als ze de invloed samen met hun verloskundige deelden. Het faciliteren van keuzes bleek een dynamisch proces en vereiste een verscheidenheid aan stijlen van de zorgverleners.

Deze stijlen varieerden van een open, informatieve benadering tot een meer gesloten, directieve benadering, afhankelijk van de behoeften van de vrouw en de klinische omstandigheden. Wij merkten dat wanneer de vrouw uitgesproken ideeën had over het gebruik van bepaalde baringshoudingen, en de zorgprofessional met haar ging samenwerken, de vrouw op haar beurt eveneens actief ging samenwerken met de professional. Dit wijst er op dat vrouwen – ook als ze een uitgesproken voorkeur hebben – bereid zijn om samen te werken als zij ervaren dat de professional naar hen luistert en hen serieus neemt.

Gezamenlijke besluitvorming in de verloskundige zorg

Vrouwen waarderen de ondersteuning van verloskundigen bij het nemen van beslissingen omdat zij hen zien als professionals die de gehele perinatale periode kunnen overzien. Zij verwachten van hun verloskundige een proactieve benadering bij het verstrekken van informatie en het verkennen van hun voorkeuren. Gezamenlijke besluitvorming biedt een model voor het benaderen van beslissingen vanuit de interactie tussen vrouwen en hun zorgprofessionals. Gezamenlijke besluitvorming in de verloskundige zorg is een dynamisch proces dat begint tijdens de zwangerschapscontroles en eindigt na de geboorte, wanneer belangrijke eerder genomen beslissingen opnieuw worden besproken. Professionele ondersteuning dient de vrouw voor te bereiden, te beginnen in de prenatale periode, op onverwachte en snel te nemen beslissingen. De experts zagen het opbouwen van een relatie met de vrouw als een belangrijke professionele competentie voor gezamenlijke besluitvorming. Een interactieve uitwisseling van professionele informatie en persoonlijke informatie (achtergrond)informatie over de voorkeuren van de vrouw) maakt een proces mogelijk dat de vrouw en haar partner kennis verschaft en ondersteuning biedt bij het maken van keuzes. Het toepassen van gezamenlijke besluitvorming biedt de mogelijkheid een gesprek aan te gaan waarbij de individuele integriteit van alle betrokkenen kan worden gewaarborgd.

Om tegemoet te komen aan de wens van vrouwen om zelf hun verantwoordelijkheid te kunnen nemen en goed onderbouwde keuzes te kunnen maken, en tegelijkertijd het gevoel van in de steek gelaten worden te voorkomen, dient de rol van de vrouw in de besluitvorming ingebed te zijn in een proces van gezamenlijke besluitvorming.

Ten behoeve van de dagelijkse praktijk, het zorgsysteem en het onderwijs kunnen diverse aanbevelingen worden gedaan. In de dagelijkse praktijk dienen mogelijke keuzes (bijvoorbeeld met betrekking tot de plaats van bevalling) vroeg genoeg in de zwangerschap besproken te worden om zo de vrouw voldoende tijd te geven voor het verwerken van de informatie en het overdenken van de verschillende opties. Verloskundige zorgprofessionals dienen de vrouw bewust te maken van mogelijke keuzes en opties. Zij moeten daarbij proactief en open de verwachtingen en voorkeuren van de vrouw bespreken evenals de rol die de vrouw wil spelen bij het nemen van beslissingen. Het is noodzakelijk dat onderwijsprogramma’s voor verloskundige professionals ‘gezamenlijke besluitvorming’ integreren in hun curricula als een onderdeel van professioneel gedrag. Om zo studenten bewust te maken van het belang van gezamenlijke besluitvorming en hen de mogelijkheid te bieden tot het oefenen van vaardigheden zowel middels simulatieoefeningen als in echte praktijksituaties.

Dit proefschrift is een stap in de richting van een volledig inzicht in en gebruik van gezamenlijke besluitvorming in de verloskundige zorg, maar meer onderzoek is noodzakelijk.

Het is belangrijk dat een grotere groep vrouwen de kwaliteitscriteria voor gezamenlijke besluitvorming uit de Delphi studie valideren. Ook ontwikkeling en evaluatie van interventies is noodzakelijk, interventies die zijn toegesneden op vrouwen met verschillende kenmerken en op de verschillende soorten beslissingen. Deze interventies moeten het mogelijk maken om vrouwen te laten participeren in discussies over keuzes en beslissingen te laten nemen die aansluiten bij hun waarden, behoeften en omstandigheden, zonder dat hun angst voor de bevalling toeneemt.

Het bevorderen van de betrokkenheid van de vrouw bij beslissingen binnen de gezondheidszorg heeft tevens gevolgen voor de betrokkenheid van de vrouw bij onderzoek binnen de verloskunde. Bij toekomstig onderzoek naar gezamenlijke besluitvorming in de verloskundige zorg dienen vrouwen als werkelijke partners betrokken te worden. Cliëntgerichte zorg – waarbij moeder en kind in de hoofdrol staan – is niet mogelijk zonder gezamenlijke besluitvorming.

“