Hoofdstuk 1
Geeft een overzicht van de geschiedenis van bekkenbodemdisfunctie en bekkenfysiotherapie, in Nederland en het buitenland. Dit proefschrift concentreert zich op de diagnostische behandeling van bekkenbodemdisfunctie bij patiënten met mictie- en defecatieklachten en klachten binnen het seksueel functioneren. De literatuur is beperkt op het gebied van onderzoek naar de bekkenbodem.

Het meten van de functie van de bekkenbodemspieren is niet eenvoudig en eenduidig. Dit is mede het gevolg van het gebrek aan eenvoudige en betrouwbare meettechnieken en het ontbreken van grenswaarden met betrekking tot de pathologie. Verder blijkt het herhalen van testen onbetrouwbaar. Onderzoek op dit punt is belangrijk, omdat veel mensen lijden aan de gevolgen van bekkenbodemdisfunctie, zoals urineverlies. Bekkenbodemdisfunctie beïnvloedt het sociaal, psychisch, lichamelijk en seksueel functioneren en heeft invloed op het privéleven en werk.

Hoofdstuk 2
Gedurende het diagnostische proces moet een complete relevante medische voorgeschiedenis worden gedocumenteerd. Er bestaat een groot aantal gestandaardiseerde vragenlijsten, bijvoorbeeld de Pelvic Floor Distress Inventory (PFDI), de Pelvic Floor Impact Questionnaire (PFIQ), de Pelvic Organ Prolapse/Urinary Incontinence Sexual Questionnaire (PISQ) en de King’s Health Questionnaire (KHQ). Deze beschrijven de bekkenbodemdisfunctie gedeeltelijk. Alleen de Electronic Pelvic Floor Assessment Questionnaire (e-PAQ) omvat het gehele bekkenbodem gebied. Deze vragenlijsten zijn ontwikkeld voor medisch specialisten, als urologen en gynaecologen en zijn niet bedoeld voor de dagelijkse praktijk van bekkenfysiotherapeuten. Binnen onze afdeling is de Pelvic Floor Inventories Leiden (PelFIs) voor vrouwen en mannen ontwikkeld met de opzet uniformiteit te verkrijgen door middel van een nieuwe, conditiespecifieke bekkenbodemvragenlijst. De lijst is bedoeld om een totaalbeeld te krijgen van de klachten van de patiënt, maar ook als onderzoeksinstrument.

Hoofdstuk 3
Seksueel misbruik en seksualiteit in het algemeen vinden artsen moeilijk om te bespreken. Vrouwen die zich melden met bekkenbodemklachten hebben vaak ook op seksueel gebied problemen, daarom zou de seksuele anamnese een standaardonderdeel van de analyse moeten zijn bij deze patiënten. Zorgvuldig vragen naar seksueel misbruik zou een vaste routine moeten zijn, aangezien bij patiënten met zo’n voorgeschiedenis frequent bekkenbodemklachten voorkomen. Omdat artsen het vaak moeilijk vinden naar seksueel misbruik te vragen, is de gedachte geopperd dat een vragenlijst mogelijk zou kunnen helpen bij het detecteren van seksueel misbruik. Het doel van de studie was de betrouwbaarheid in het detecteren van seksueel misbruik met behulp van een opgestuurde vragenlijst voordat de patiënt zich op onze polikliniek meldde. Bevestiging van seksueel misbruik in een opgestuurde vragenlijst alvorens de patiënt het Bekkenbodemcentrum bezocht, werd vergeleken met de Pelvic Floor Leiden Inventories (PelFIs), een vragenlijst die later na verwijzing vanuit het Bekkenbodemcentrum door een bekkenfysiotherapeut werd afgenomen. Het percentage seksueel misbruik dat niet werd aangegeven in de eerste vragenlijst werd als uitkomstmaat genomen om de effectiviteit van de opgestuurde vragenlijst te bepalen. Seksueel misbruik werd bevestigd door 20 patiënten met bekkenbodemklachten die werden geëvalueerd door een bekkenfysiotherapeut door middel van de PelFIs. Deze patiënten werden ook geëvalueerd op ons Bekkenbodemcentrum. Slechts 6 van de deze patiënten (30%) hadden niet aangegeven in de opgestuurde vragenlijst dat zij vroeger seksueel zijn misbruikt. Een zelf in te vullen bekkenbodemvragenlijst voordat een patiënt zich meldt bij een polikliniek kan helpen in het detecteren van seksueel misbruik in de dagelijkse praktijk.

Hoofdstuk 4
Diagnostic Investigation of Pelvic Floor Function (DIPFF) bestaat uit een anamnese, lichamelijk onderzoek, inclusief het ICS Pelvic Organ Prolaps Quantification systeem voor vrouwelijke patiënten en een biofeedbackregistratie met een intravaginale en/of intra-anale probe. Totaal 238 patiënten met klachten betreffende mictie, defecatie en/of het seksueel functioneren werden geïncludeerd in deze studie: 97 mannen en 141 vrouwen met een gemiddelde leeftijd van 47 jaar (18-79). 94,1 % Van de patiënten had mictieklachten, 82,7 % van de patiënten had defecatieklachten en 64,7% van de patiënten had klachten ten aanzien van het seksueel functioneren. Onderverdeling van de patiënten na het afnemen van de PelFIs liet zien, dat slechts 12,6 % van de patiënten klachten had in één compartiment van de bekkenbodem, 31,3 % in twee compartimenten en 55,9 % in drie compartimenten (micti-, defecatie- en seksuele klachten). Gebaseerd op onze omschreven definitie had 69,3% van de patiënten een verhoogde rusttonus van de bekkenbodem:81,5% van de mannen en 61,0 % van de vrouwen. 32 % Van de vrouwen had in de voorgeschiedenis seksueel misbruik en 14,4% van de mannen.

Hoofdstuk 5
In dit hoofdstuk wordt de elektrode plaatsing bij elektrostimulatie en biofeedbackregistratie bij bekkenbodemdisfuncties behandeld. Dit onderzoek is uitgevoerd om de anatomische positionering van de meest gebruikte en verkrijgbare intravaginale en intra-anale elektrodes in de dagelijkse praktijk van de bekkenfysiotherapeut te bepalen. Gebaseerd op onze bevindingen concluderen wij dat de elektroden van deze probes, die wij nu gebruiken bij de behandeling van bekkenbodemdisfuncties, niet optimaal zijn voor het stimuleren en/of registreren van de beoogde structuren. Zo hebben naar onze mening de anale en vaginale probes die wij nu gebruiken een te grote diameter, ook voor vrouwen na een bevalling.

Hoofdstuk 6
In deze pilotstudie evalueren wij de effecten van de behandeling met Extracorporeal Magnetic Innervation (ExMI) met het doel de klinische resultaten te correleren met de functionele veranderingen in de bekkenbodem. In een prospectieve studie naar “de magnetische stoel”, zijn 74 patiënten (65 vrouwen en 9 mannen) met urgency/frequency, urge-incontinentie, stressincontinentie, gemengde incontinentie en daefecatieproblemen geïncludeerd. Aan het begin en het eind van de studie ondergingen de patiënten een inwendig onderzoek, een urodynamisch onderzoek en een EMG-registratie met een vaginale of anale probe om de bekkenbodemfunctie te documenteren. Tevens werden een mictie dagboek, de Kings Health vragenlijst en een VAS- score ingevuld, om het mictiegedrag en de kwaliteit van leven te evalueren en kregen de patiënten een padtest. De behandeling bleek geen verschillen in bekkenbodemfunctie, padtest, mictiedagboek en urodynamisch onderzoek te geven. De door ons geselecteerde patiëntengroep kan wellicht een factor zijn bij de teleurstellende uitkomsten van deze studie.

Hoofdstuk 7
Onderzocht is in hoeverre het mogelijk is het directe effect te beoordelen van een eenmalige toepassing van Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation (TENS) op de N.Tibialis en TENS op het sacrum ter hoogte van de foramina op S2-S4 niveau bij patiënten met symptomen van de overactieve blaas (OAB) tijdens urodynamisch onderzoek. Veertig vrouwelijke patiënten werden geïncludeerd in deze studie. Bij iedere patiënt werd tijdens het urodynamisch onderzoek de blaas twee keer gevuld. Voor de tweede vulling werd de functie van de bekkenbodem geregistreerd door middel van biofeedbackregistratie. Patiënten werden willekeurig ingedeeld in twee gelijke groepen. Bij groep I (N=20) werd alleen urodynamisch onderzoek uitgevoerd, in groep II werd het urodynamisch onderzoek gecombineerd met TENS. TENS werd toegepast gedurende de tweede blaasvulling. TENS werd toegepast met een frequentie van 20 Hz, een burst van 2 Hz en een pulsduur van 200 µsec. Urodynamisch onderzoek werd toegepast volgens de richtlijn van het ICS. Vergelijking van het urodynamische onderzoek van groep I en groep 2 liet een statisch significante verbetering zien (p < 0.05) in groep II waar TENS werd toegepast, in het eerste aandranggevoel, totale blaascapaciteit, mictievolume, urethrale druk en de piek flow. In de huidige studie hebben wij kunnen aantonen, dat er een direct effect van TENS is op de functie van de blaas tijdens het urodynamisch onderzoek bij patiënten met symptomen van de overactieve blaas. De langere termijnresultaten van TENS zullen nog verder onderzocht moeten worden.

Hoofdstuk 8
Analoog aan het in hoofdstuk 7 beschreven onderzoek werd nu onderzocht in hoeverre het mogelijk is om de effecten van intravaginale elektrostimulatie te kwantificeren bij patiënten met klachten van urgency/frequency en /of urge-incontinentie (overactieve blaas) met behulp van urodynamisch onderzoek. Veertig vrouwelijke patiënten werden geïncludeerd in deze studie. Bij iedere patiënt werd tijdens het urodynamisch onderzoek de blaas twee keer gevuld. Voor de tweede vulling werd de functie van de bekkenbodem geregistreerd door middel van biofeedbackregistratie. Patiënten werden willekeurig ingedeeld in twee groepen. Bij groep I (N=20) werd alleen urodynamisch onderzoek uitgevoerd, in groep II werd het urodynamisch onderzoek gecombineerd met intravaginale elektrostimulatie. Deze elektrostimulatie werd toegepast gedurende de tweede blaasvulling. Tijdens elektrostimulatie werd een pulsduur van 1000µsec, een frequentie van 8 Hz en geen pauzeduur toegepast. Bij vergelijking van beide urodynamische onderzoeken bleek dat in groep II het eerste vullinggevoel, de totale blaascapaciteit, de intravesicale druk en de piekflow een statistisch significante verbetering gedurende elektrostimulatie gaf. Andere urodynamische parameters verbeterden, maar niet significant. Een verhoging van de rusttonus werd gezien bij 17 van de 20 patiënten.

Slot conclusies
Eigen onderzoek, beschreven in dit proefschrift levert de volgende conclusies op:

  • De ontwikkeling van de Pelvic Floor Inventories Leiden (PelFIs) is een nieuwe en duidelijke vragenlijst, die zich richt op patienten met mictie, defecatieklachten en/of klachten binnen het seksueel functioneren gerelateerd aan bekkenbodemfunctiestoornissen. Het gebruik van de PelFIs zou kunnen voorzien in een beter inzicht in de klachten van patiënten met bekkenbodemdisfunctie.
  • Naar onze mening is de communicatie tussen de specialist en de patiënt gedurende het afnemen van een vragenlijst essentieel ten einde het vertrouwen van de patiënt te verkrijgen en hiermee een duidelijk beeld te verwerven van het seksueel functioneren van de patiënt en eventueel seksueel misbruik in de voorgeschiedenis.
  • Een diagnostisch onderzoek van de bekkenbodemfunctie(DIPPF), is een essentieel diagnostisch instrument en als zodanig een voorwaarde voor een optimale behandeling.
  • De plaatsing van de elektrodes van de probes, die wij nu gebruiken voor elektrostimulatie en biofeedbackregistratie, zijn niet optimaal voor de structuren die we willen stimuleren en/of registeren.
  • “De magnetische stoel”(ExMI), blijkt in onze patiëntenpopulatie geen verbeteringen te geven in de functie van de bekkenbodem.
  • Het bleek mogelijk de effecten van transcutane elektrostimulatie van de afferente takken van de N. Pudendus op de blaasfunctie met behulp van urodynamische parameters te kwalificeren. Deze bevindingen maken de weg vrij voor verbetering van de werking bij verlichting van klachten van de overactieve blaas bij patiënten die resistent zijn voor standaardbehandelingen.
  • Ook eenmalige intravaginale elektrostimulatie (1000 µsec, 8 Hz en geen pauzeduur) liet een significante verbetering zien van de urodynamische parameters bij patiënten met klachten van het overactieve blaassyndroom.

Deze bevindingen bevestigen mijn overtuiging, dat bekkenfysiotherapie een belangrijke plaats heeft bij het behandelen van mictie- en defaecatieklachten en seksuele functiestoornissen. Bekkenfysiotherapie moet op zijn minst overwogen worden voordat operaties worden uitgevoerd. De behandeling is veilig, minimaal invasief en niet kostbaar. Er moet consensus komen over behandelindicaties, patiëntenselectie en behandel- protocollen. Verder onderzoek is noodzakelijk om het werkingsmechanisme van elektrostimulatie, de effectiviteit van de behandeling en elektrodeplaatsing binnen de bekkenfysiotherapeutische behandeling van bekkenbodemdisfunctie vast te stellen. Dit proefschrift probeert een bijdrage te leveren aan een wetenschappelijke benadering van bekkenfysiotherapie, maar illustreert tevens dat meer basaal onderzoek noodzakelijk is.